Rządowy projekt ustawy z 27 maja 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2678) w fundamentalnych - dla funkcjonowania obrotu gospodarczego - ustawach zawiera legislacyjną odpowiedź ustawodawcy na zmiany w sposobie prowadzenia działalności gospodarczej w ostatnich latach. W tym celu zakłada się przede wszystkim wprowadzenie nowych formy czynności prawnych, tj. elektronicznej i dokumentowej. Jednocześnie ustawodawca chcąc wpłynąć na piętnowane społecznie i na arenie międzynarodowej tempo procedowania sądów powszechnych w Polsce, wychodzi z propozycją przyspieszenia postępowania cywilnego m.in. poprzez uproszczone wzywanie na rozprawę, a także – co budzi uzasadnione kontrowersje – wprowadzenie wyłomu w zasadzie jawności postępowania na rzecz szybkości wyrokowania.

LEX Navigator Postępowanie Cywilne>>>

Istotne zmiany w materialnym prawie cywilnym
Do istotnych założeń ww. projektu ustawy należy art. 651 Kodeksu cywilnego, który przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów o oświadczeniach woli do innych oświadczeń, takich jak oświadczenia uczuć lub wiedzy. Te ostatnie są powszechnie stosowane dla poświadczania spełnienia różnego rodzaju kryteriów przez wykonawców w ramach postępowań prowadzonych na podstawie ustawy – Prawo zamówień publicznych. @page_break@

Należy zakładać, że powyższa zmiana spowoduje, że wszelkiego typu listy referencyjne, rekomendacje o stricte informacyjnym charakterze będą musiały  -  dla zachowania skuteczności -  zostać złożone zgodnie z zasadami reprezentacji obowiązującymi dany podmiot. Powyższa trudność będzie szczególnie odczuwalna dla jednostek organizacyjnych, takich jak np. spółki prawa handlowego. Tę zmianę należy jednak oceniać pozytywnie, gdyż ukróci dotychczasowe rozbieżności orzecznictwa w kwalifikowaniu oświadczeń przedkładanych w ramach zamówień publicznych i stawianiu odpowiednich wymogów prawnych tego typu dokumentom. Niespójność w tym zakresie była szczególnie widoczna w orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej.

Równie istotną modyfikacją jest wprowadzenie nowej formy czynności prawnych, tj. formy dokumentowej, liberalizującą formalne wymogi zawierania umów. Wystarczającym dla jej zachowania jest złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób, który pozwala na ustalenie osoby składającej oświadczenie (np. mailowo, faksem czy sms-em). Należy zakładać, że forma dokumentowa znajdzie szerokie zastosowanie w praktyce kontraktowej, tym bardziej, że ustawodawca przewiduje możliwość umownego zastrzeżenia rygoru nieważności w przypadku jej niedochowania.

Ustawodawca starając się zachować spójność projektowanych zmian tworzy także nową definicję dokumentu, zawartą w art. 773 Kc, zgodnie z którą za dokument będzie uważany każdy nośnik informacji, umożliwiający zapoznanie się z jego treścią. Do tej pory doktryna jak i orzecznictwo, dla ustalenia zakresu pojęciowego dokumentu (prywatnego), posiłkowały się normą zawartą w art. 245 Kpc, która przewidywała, że dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Nowa definicja całkowicie zrywa z łączeniem pojęcia dokumentu z faktem jego podpisania, wprowadzając jednocześnie pożądany porządek pojęciowy. 

W powyższym zakresie szczególnie ważna dla obrotu gospodarczego jawi się także zmiana art. 77 § 2 Kc. Przewiduje ona zasadę, zgodnie z którą rozwiązywanie umów (wypowiedzenie, odstąpienie) zawartych m.in. w formie pisemnej będzie mogło następować przy zastosowaniu formy dokumentowej, o ile ustawa lub umowa nie stanowi inaczej, co zdecydowanie przyspieszy tego typu czynności.@page_break@

Istotne zmiany w procedurze cywilnej
Oprócz wprowadzanej projektowaną nowelą dalszej informatyzacji przepisów postępowania cywilnego, na uwagę zasługuje poważny krok ustawodawcy w kierunku zliberalizowania zasad wzywania stron, świadków, biegłych i innych osób przed oblicze sądu. Odformalizowanie procedury wzywania w postępowaniu zwykłym, poprzez wprowadzenie instytucji uproszczonego zawiadamiania, które dotychczas stosowane było wyłącznie w postępowaniu w zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 472 Kpc) oraz w postępowaniu uproszczonym (art. 5056 § 1), realnie wpłynie na tempo prac sądowych oraz pozwoli na względnie szybką reakcję sądu w przypadku niemożności zawiadomienia którejś z ww. osób drogą pocztową.
W oparciu o nowy art. 1491 Kpc, sąd będzie uprawniony do wzywania wszystkich ww. osób w sposób, który uzna za najbardziej celowy, z pominięciem tradycyjnych form doręczeń, jeżeli uzna to za niezbędne dla przyspieszenia rozpoznania sprawy.  Wydaje się, że będzie to również skuteczne narzędzie w walce z częstym odraczaniem posiedzeń wyznaczanych w celu przeprowadzenia rozprawy z uwagi na nieprawidłowe doręczenia lub ujawnienie się w postępowaniu nowych podmiotów bezpośrednio przez terminami wyznaczonych posiedzeń.

Ambiwalentne odczucia wzbudza z kolei nowelizacja przepisów dotyczących jawności postępowań. Wprawdzie ustawodawca zachowuje w niezmienionym brzmieniu art. 148 Kpc przewidujący zasadę, zgodnie z którą posiedzenia sądowe są jawne, z drugiej strony wprowadza jednak art. 1481 Kpc znacząco rozszerzając katalog przypadków, w których dopuszcza się rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.

O ile za w pełni zrozumiałą należy uznać przesłankę, zawartą w art. 1481 Kpc, dopuszczającą rezygnację z przeprowadzania rozprawy w przypadku uznania powództwa przez pozwanego, to już wprowadzenie możliwości samodzielnego uznania przez sąd, po uzyskaniu stanowiska strony pozwanej zawartego w sprzeciwie od nakazu zapłaty lub wyroku zaocznego, że okoliczności nie wymagają przeprowadzania rozprawy jawi się jako zbyt daleko idące. Rezygnacja z fundamentalnej zasady postępowania cywilnego jaką jest zasada jawności ma bowiem zależeć tylko i wyłącznie od samodzielnej decyzji sądu, opartej na nieostrych przesłankach. Co więcej, strony nie miałby możliwości bezpośredniego podważenia tego typu decyzji, jak dopiero na etapie postępowania odwoławczego. Warto także podkreślić, że strony, zwłaszcza działające bez profesjonalnego pełnomocnika, nie będą także miały świadomości konieczności złożenia w pierwszym piśmie procesowym w sprawie stosownego wniosku na podstawie art. 1491 § 3 Kpc, o przeprowadzenie rozprawy. Tego typu wniosek będzie jedynym narzędziem strony na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, dla uchronienia się przed samodzielnym podjęciem przez sąd decyzji o pominięciu przeprowadzenia rozprawy dla wydania rozstrzygnięcia.

Propozycje zmian zawarte w projekcie nowelizacji w obszarze materialnego prawa cywilnego w ogólnym zarysie należy oceniać pozytywnie, gdyż stanowią one z dawna wyczekiwaną aktualizacje przepisów materialnych w świetle postępu technologicznego społeczeństwa.

Z kolei zakres zmian w procedurze cywilnej stanowi niewątpliwie reakcję na społeczne naciski związane z przewlekłością postępowań cywilnych i zmierza do jej odformalizowania. Należy jednak postulować, aby pomysły na poprawę wyników czasu prowadzenia spraw sądowych nie przesłoniły kluczowych dla procedury cywilnej zasad, takiej jak zasada jawności postępowania, które winny być ograniczane w ściśle określonych i nie budzących wątpliwości interpretacyjnych przypadkach.

Autor: Mateusz Kierok, aplikant radcowski, Kancelaria Radców Prawnych R. Jedynak A. Rogowska