Przypadki omyłek organów wymiaru sprawiedliwości skutkujące prowadzeniem egzekucji komorniczej wobec osób, które faktycznie nie miały ze sprawą sądową żadnego związku, a jedynie nosiły takie same imiona i nazwiska jak dłużnicy, doprowadziły do znowelizowania w zeszłym roku kodeksu postępowania cywilnego. Zmieniona procedura cywilna ma wykluczyć omyłki co do tożsamości pozwanego, jak i powoda (na wypadek istnienia również kilku osób posiadających takie same dane osobowe). Zdarzały się bowiem i takie wypadki, w których osoby inicjujące postępowania sądowe "podszywały" się pod inne, posiadające tożsame z nimi imiona i nazwiska.
Powód podaje własny numeru PESEL
I tak w obecnym stanie prawnym powód zobowiązany jest do wskazywania w piśmie inicjującym postępowanie własnego numeru PESEL. Niewskazanie tej informacji stanowi brak formalny pozwu, co powoduje, że przewodniczący w sądzie wezwie powoda do przedstawienia swojego numeru PESEL w terminie tygodniowym pod rygorem zwrotu pozwu. Analogicznie w postępowaniu nieprocesowym własny numer PESEL powinien wskazać wnioskodawca.
Bez numeru PESEL pozwanego postępowanie nie może się toczyć
Natomiast w myśl art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli na skutek niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub danych pozwalających sądowi na ustalenie numeru PESEL pozwanego, nie można nadać sprawie dalszego biegu. Z kolei na podstawie art. 2081 k.p.c. sąd z urzędu ustala numer PESEL pozwanego będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku. Przepisy te analogicznie stosuje się do uczestników postępowań nieprocesowych.
Przed rozprawą sądową, sąd nie zawiesza postępowania
W najnowszym orzecznictwie dominuje pogląd, zgodnie z którym powód (wnioskodawca) nie jest zobowiązany do wskazania sądowi numeru PESEL pozwanego (uczestnika). Powód powinien jednak przedstawić takie informacje, które umożliwią ustalenie numeru PESEL pozwanego przez sąd. Powinien więc powód wskazać w szczególności datę urodzenia pozwanego, ewentualnie imiona jego rodziców lub wszelkie inne dane mogące zindywidualizować jego przeciwnika procesowego. Takie informacje mogą ułatwić sądowi ustalenie numeru PESEL pozwanego w sądowych bazach numerów PESEL, szczególnie jeśli w bazach znajduje się wiele osób o tożsamych imionach i nazwiskach.
LEX Navigator Postępowanie Cywilne>>>
Przed rozprawą nie powinno zawieszać się postępowania
W orzecznictwie wskazuje się również, że sąd nie powinien zawieszać postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. z tego powodu, że powód nie wskazał danych pozwalających na ustalenie numeru PESEL pozwanego, jeśli zawieszenie postępowania miałoby miejsce przed doręczeniem pozwu i rozpoczęciem rozprawy. Natomiast po doręczeniu odpisu pozwu sam pozwany może bowiem wskazać sądowi swój numer PESEL. Dopiero więc po rozpoczęciu rozprawy, jeśli nie będzie możliwe uzyskanie danych umożliwiających ustalenie numeru PESEL pozwanego (uczestnika), należy rozważać celowość zawieszenia postępowania. I tak w uchwale z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie III CZP 137/13 (LEX nr 1480000) Sąd Najwyższy stwierdził, że "przed doręczeniem pozwu i rozpoczęciem rozprawy sąd nie może zawiesić postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. na skutek niewskazania przez powoda danych pozwalających na ustalenie numerów, o których mowa w art. 2081 k.p.c. Po rozpoczęciu rozprawy zawieszenie postępowania na tej podstawie może nastąpić tylko wtedy, gdy uzyskanie danych umożliwiających ustalenie wskazanych numerów nie jest możliwe." Z kolei Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 12 marca 2014 r. w sprawie I ACz 110/14 (LEX nr 1455202) zauważył, iż "przyjąć trzeba, że ustalenie numerów PESEL pozwanych jest konieczne przed wydaniem orzeczenia rozstrzygającego merytorycznie o żądaniu pozwu [...] Zatem sąd może zawiesić postępowanie tylko wtedy, gdy uzyskanie niezbędnych danych jest niemożliwe. Nie można bowiem wykluczyć, że pozew dotrze do adresata, a ten stawi się i sam poda numer PESEL, w konsekwencji postępowanie winno być prowadzone przynajmniej do rozpoczęcia rozprawy." Warto także odnotować pogląd zaprezentowany przez Sąd Okręgowy w Szczecinie w postanowieniu z dnia 26 maja 2014 r. w sprawie II Cz 795/14 (LEX nr 1661657). W rozważaniach prawnych sąd ten przyjął, iż zawieszenie postępowania z uwagi na nieustalenie numeru PESEL pozwanego było przedwczesne, bowiem "powód zawarł w pozwie takie dane jak: imię, nazwisko oraz adres pozwanych, czyli spełnił warunki formalne wynikające z art. 187 k.p.c. w związku z art. 126 k.p.c. Dane te powinny również umożliwić Sądowi identyfikacje pozwanych w systemie PESEL-SAD. Jednakże Sąd wskazał, iż na podstawie przedstawionych danych nie był w stanie zidentyfikować ww. osób. Jednocześnie zobowiązał powoda do przedłożenia dodatkowych danych, które wedle oceny Sądu, pozwoliłby na uzyskanie numerów PESEL pozwanych. [...] Zdaniem Sądu Okręgowego, nawet jeżeli Sąd I instancji nie był w stanie na podstawie danych przedstawionych przez powoda ustalić numerów PESEL pozwanych to powinien w tym zakresie dalej działać z urzędu starając się ustalić tenże numer na podstawie innych danych uzyskanych w toku postępowania."
Odrębność spraw w postępowaniu nakazowym i upominawczym
Warto natomiast mieć na względzie, że jeżeli sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, w którym sąd wydaje orzeczenie kończące postępowanie (nakaz zapłaty) na posiedzeniu niejawnym, to niewskazanie przez powoda numeru PESEL pozwanego lub danych pozwalających na jego ustalenie przez sąd, prowadzić musi do zawieszenia postępowania. Podkreśla się bowiem, że w takim przypadku nie istnieje realna możliwość, by przed zakończeniem postępowania sam pozwany wskazał swój numer PESEL. Powyższe wynika z faktu, iż przed wydaniem nakazu zapłaty sąd nie wyznacza rozprawy. Pogląd taki wyraził Sąd Apelacyjny w Poznaniu w postanowieniu z dnia 18 czerwca 2014 r. w sprawie I ACz 934/14 (LEX nr 1489114), wskazując, iż "zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy zawiesił na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. postępowanie w sprawie. [...] Indywidualizacja stron procesu (uczestników postępowania) jest niezbędnym czynnikiem prawidłowości oraz skuteczności postępowania cywilnego. Bez wątpienia stanowi także jeden z elementów rzetelnego procesu, gwarantującego tzw. sprawiedliwość proceduralną, wypływającą z konstytucyjnego prawa do sądu. Niewątpliwie największe znaczenie - szczególnie mając na uwadze zdarzające się przypadki omyłek dotyczących identyfikacji dłużnika – numer PESEL ma znaczenie w postępowaniu egzekucyjnym. Ma jednak także znaczenie od początku postępowania. [...] Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy zauważyć trzeba, że toczy się ona w postępowaniu upominawczym. Przed wydaniem zatem nakazu zapłaty nie będzie wyznaczona rozprawa [...] Wydany zostanie – zgodnie z art. 3531 § 1 k.p.c. – nakaz zapłaty. Nakaz ten jednak, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, nie będzie mógł być wydany bez uprzedniego ustalenia numeru PESEL pozwanego. Uzasadniało to zawieszenie przez Sąd Okręgowy postępowania zgodnie z powołanym w zaskarżonym postanowieniu przepisem."
Wyjątek w sprawach wieczystoksięgowych
Natomiast pewna odrębność występuje w postępowaniu wieczystoksięgowym. W tym postępowaniu oznaczenie numeru PESEL uczestnika jest wymogiem formalnym wniosku inicjującego postępowanie. Przyjmuje się, że w tego rodzaju sprawach niewskazanie numeru PESEL przez wnioskodawcę prowadzi do wezwania go do usunięcia tego braku wniosku, pod rygorem zwrotu wniosku. Na powyższe zwrócił uwagę Sąd Okręgowy w Szczecinie w postanowieniu z dnia 26 lipca 2013 r. w sprawie II Cz 538/13 (LEX nr 1661421). W orzeczeniu tym czytamy, iż "w treści formularza wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej znajdują się rubryki, w których należy podać numer PESEL każdego wskazanego we wniosku uczestnika. Nie podanie tej informacji należy zatem traktować jako nieprawidłowe wypełnienie formularza, skutkujące wezwaniem do uzupełnienia powyższego braku. [...] nieprawidłowe wypełnienie formularza nie pozwala na nadanie wnioskowi w takiej postaci dalszego biegu, wobec czego konieczne jest wezwanie do uzupełnienia popełnionych przez sporządzającego wniosek błędów i uchybień."
Podsumowanie
Przedstawione poglądy wskazują, że co do zasady powód (wnioskodawca) nie jest zobowiązany do przedstawienia sądowi numeru PESEL pozwanego (uczestnika). Strona inicjująca postępowanie powinna jednak podać takie dane, które mogą ułatwiać sądowi ustalenie numeru PESEL pozwanego (uczestnika) we własnym zakresie. Może się jednak okazać, że sąd nie będzie w stanie ustalić numeru PESEL przeciwnika powoda, choćby dlatego, że powód nie będzie w posiadaniu danych szczegółowych dotyczących osoby swego przeciwnika, jak choćby daty urodzenia czy imion jego rodziców. Taka sytuacja często ma miejsce, jeśli pozew kierowany jest przeciwko osobie obcej, z którą strony nie łączą bliskie stosunki rodzinne czy gospodarcze. Sąd natomiast nie powinien zawieszać postępowania przed doręczeniem odpisu pozwu i wyznaczeniem rozprawy z uwagi na nieprzedstawienie przez powoda tych informacji, bowiem sam pozwany może przecież podać sądowi swój numer PESEL. Dopiero w sytuacji gdy pozwany nie stawi się na termin rozprawy i nie wskaże swojego numeru PESEL, sąd będzie mógł zasadnie zawiesić postępowanie. Analiza przedstawionych poglądów orzecznictwa nakazuje jednak mieć na względzie i to, że w rozmaitych postępowaniach sądowych występują pewne odrębności. I tak w postępowaniu nakazowym i upominawczym niemożność ustalenia numeru PESEL pozwanego skutkuje zawieszeniem postępowania, bowiem orzeczenie w sprawie zapada bez przeprowadzania rozprawy. Z kolei w sprawach wieczystoksięgowych numer PESEL uczestnika postępowania stanowi brak formalny wniosku, stąd wnioskodawca jest zobowiązany do jego wskazania pod rygorem zwrotu wniosku.