Rada Ministrów przyjęła 16 maja br. projekt ustawy o komornikach sądowych, przedłożony przez ministra sprawiedliwości.
Nowe prawo zastąpi wielokrotnie nowelizowaną (ponad 40 razy) ustawę z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji.

- To kolejne wypełnienie zobowiązań, które podjął rząd PiS, kiedy został utworzony – powiedziała po posiedzeniu rządu premier Beata szydło. - W swoim expose mówiłam, że jednym z tych ważnych tematów, które będziemy rozwiązywać to kwestie dotyczące ustawy o komornikach. To również nasze zobowiązanie wyborcze" – dodała.
- Te ustawy mają regulacje, które z jednej strony będą pozwalały na egzekucję przez komorników prawa, ale z drugiej strony będą zabezpieczały interes zwykłych obywateli. Wielokrotnie można było o tym przeczytać czy zobaczyć w mediach, jak bezduszni komornicy postępowali z rodzinami, z ludźmi, którzy byli przez nich pozbawiani w bezwzględny sposób możliwości normalnego funkcjonowania, często zupełnie pozbawiani możliwości po prostu życia w normalnych, godnych warunkach i przetrwania – powiedziała Szydło.

Czytaj: Szef samorządu komorniczego: projekty rządu mogą doprowadzić do kryzysu systemu egzekucji>>

 

 

Jak podkreślano po posiedzeniu rządu, skalę nieprawidłowości pokazują np. dane dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej komorników. - Tylko w ciągu 6 lat liczba wniosków o pociągnięcie komorników do odpowiedzialności dyscyplinarnej wzrosła z 30 w 2010 r. do 102 w 2015 r., co stanowi wzrost o 340 proc. - czytamy w uzasadnieniu do projektu.

Projekt ustawy określa podstawowe instytucje prawne związane z ustrojem i zasadami wykonywania zawodu komornika sądowego.

Tylko komornicy prowadzą egzekucję
Utrzymano zasadę wyłączności komorników sądowych jako jedynych (obok sądów) organów egzekucyjnych wykonujących orzeczenia wydane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Komornik nadal pozostanie funkcjonariuszem publicznym działającym przy określonym sądzie rejonowym, przy czym prezes tego sądu zwiększy swój nadzór nad wykonywaniem zawodu komornika. Będzie mógł np. złożyć wniosek o odwołanie komornika ze stanowiska, a nawet niezwłocznie odsunąć go od wykonywania czynności w przypadkach stwierdzenia szczególnie rażącego naruszenia prawa.

W projekcie ustawy przyjęto, że komornik ma swoje czynności wykonywać osobiście. Odstąpiono od dotychczasowego przepisu pozwalającego na podejmowanie niektórych czynności egzekucyjnych przez aplikantów komorniczych. Ograniczono też uprawnienia asesorów komorniczych dotyczące prowadzonych postępowań, zwłaszcza w odniesieniu do czynności w terenie. Zmiany te mają zapewnić najwyższy standard czynności egzekucyjnych, które powierzono komornikom – nie zaś ich pracownikom.

Zakaz konkurencyjnej działalności
Zgodnie z przedstawioną propozycją, komornik nie będzie mógł pełnić funkcji m.in. członka zarządu, rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego. Nie będzie mógł także prowadzić działalności gospodarczej, ani podejmować dodatkowego zatrudnienia. Wyjątkiem będzie zatrudnienie na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym (w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków komornika). Rozwiązania te upodobnią status komornika do statusu sędziego czy prokuratora i wyeliminują sytuacje, w których komornik mógłby działać w warunkach konfliktu interesów.

Jednocześnie wprowadzono przejrzyste zasady składania przez komorników jawnych oświadczeń majątkowych – na wzór tych, które dotyczą sędziów.

Tylko sprawy ze swojej apelacji
Projekt ustawy przewiduje również, że komornik będzie mógł przyjmować sprawy jedynie z obszaru apelacji, na terenie której działa. Dotychczas mógł on prowadzić sprawy z obszaru całego kraju.

Aby podwyższyć poziom merytoryczny komorników, przyjęto zasadę, że osoba wykonująca ten zawód musi być prawnikiem. Dotychczasowe przepisy umożliwiały wykonywanie zawodu komornika osobom niebędącym prawnikami, co należy ocenić zdecydowanie krytycznie.

Ponieważ komornik jako funkcjonariusz publiczny musi posiadać odpowiednie doświadczenie życiowe, podniesiono granicę minimalnego wieku osoby powoływanej na to stanowisko – z 26 na 28 lat. Rozwiązanie to jest zbliżone do regulacji dotyczących dolnej granicy wieku sędziego.

Jednocześnie obniżono górną granicę wieku komornika – z 70 do 65 lat. Zdaniem autorów projektu jest to uzasadnione szczególnymi okolicznościami pracy komornika w terenie, gdyż zawód ten wymaga – poza wysokimi kwalifikacjami prawniczymi – również dobrej kondycji fizycznej i odporności psychofizycznej. Przyjęto jednocześnie, że powołanie na stanowisko komornika osób, które w dniu wejścia w życie ustawy ukończyły 65 lat, wygasa z upływem 2 lat od wejścia w życie ustawy, nie później jednak niż z dniem ukończenia 70 roku życia.

Minister odwoła komornika
W wypadku rażącego lub uporczywego naruszenia prawa przez komornika wprowadzono możliwość odwołania go z urzędu przez ministra sprawiedliwości. Oznacza to rozwinięcie dotychczas przysługujących ministrowi, w określonych przypadkach, uprawnień do odwołania komornika z urzędu.

Nowe przepisy zmieniają także kształt aplikacji komorniczej – większy nacisk położono na przyswojenie zasad etyki i rzetelność w wykonywaniu zawodu komornika. Zaproponowano, aby zakres egzaminu wstępnego obejmował m.in. prawo karne materialne, kwestie związane z ustrojem sądów oraz zasadami wykonywania zawodu komornika.

W projekcie określono maksymalny wymiar czasu trwania asesury komorniczej. Dotychczas asesor komorniczy mógł wykonywać swoje obowiązki bezterminowo. Zgodnie z projektem, prezes sądu apelacyjnego będzie odwoływał asesora komorniczego z zajmowanego stanowiska, jeżeli upłynęło 6 lat od pierwszego powołania go na to stanowisko. Przepis ten nie znajdzie jednak zastosowania do osób, które rozpoczęły asesurę, przed wejściem w życie projektowanej ustawy i ustaleniem nowych reguł.

Opłaty do dochód państwa
Przywrócona ma być zasada, że opłaty egzekucyjne stanowić mają należność budżetu państwa, a komornik – w zależności od wyników swojej pracy – otrzyma wynagrodzenie prowizyjne ustalone proporcjonalnie do wysokości pobranych opłat.

W ostatnich latach funkcjonowało rozwiązanie oparte na założeniu, że opłaty egzekucyjne stanowią w całości dochód komornika prowadzącego kancelarię. W konsekwencji doszło do sytuacji faktycznego „sprywatyzowania” władzy publicznej – przynajmniej w zakresie pobierania opłat. Obecnie komornicy nie będą już „przedsiębiorcami” działającymi na własną rękę, lecz funkcjonariuszami publicznymi wynagradzanymi ze środków publicznych.

Odpowiedzialność dyscyplinarna na nowych zasadach
W projekcie określono kwestie związane z odpowiedzialnością dyscyplinarną komorników i postępowaniem dyscyplinarnym.

Wprowadzono rozwiązania mające, z jednej strony, usprawnić postępowanie dyscyplinarne (z możliwością wniesienia skargi na przewlekłość włącznie), z drugiej zaś – podnieść merytoryczny poziom prowadzonych postępowań i ich rangę. Chodzi m.in. o przyjęcie zasady, że sądem dyscyplinarnym drugiej instancji jest właściwy terytorialnie sąd apelacyjny (a nie jak dotąd – okręgowy). Wprowadzono również możliwość wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego, co powinno sprzyjać ujednoliceniu orzecznictwa dyscyplinarnego w skali kraju. Przyjęto też m.in., że komornik będzie odpowiadał za brak nadzoru nad zatrudnionymi asesorami oraz innymi osobami.

Zgodnie z przedstawioną propozycją, wniosek o postępowanie dyscyplinarne będą mogli złożyć: minister sprawiedliwości, prezesi sądów wszystkich szczebli, sędziowie-wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy-wizytatorzy. Złożenie takiego wniosku będzie automatycznie rozpoczynać postępowanie przed komisją dyscyplinarną.

Oskarżycielem w postępowaniu dyscyplinarnym będzie rzecznik dyscyplinarny. Niezależnie od działania rzecznika dyscyplinarnego, jako oskarżyciele w postępowaniu dyscyplinarnym, będą mogli występować: minister sprawiedliwości, prezesi sądów, sędziowie-wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy-wizytatorzy.

Rzecznika dyscyplinarnego powoływać będzie minister sprawiedliwości, spośród trzech kandydatów przedstawionych przez Krajową Radę Komorniczą.

Kadencja rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców ma trwać 4 lata. Przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym rzecznik dyscyplinarny będzie musiał złożyć ministrowi sprawiedliwości – w terminie do 1 marca każdego roku – sprawozdanie ze swojej działalności za rok poprzedzający. W przypadku odrzucenia sprawozdania, minister będzie mógł odwołać rzecznika przed upływem kadencji. W takim przypadku minister będzie mógł odwołać również jego zastępców. Przyjęte rozwiązanie ma zwiększyć rzeczywistą odpowiedzialność rzecznika dyscyplinarnego za skuteczne ściganie nieprawidłowości w wykonywaniu zawodu komornika.

Ograniczenia dla samorządu
W projekcie zapisano, że Krajowa Rada Komornicza i inne organy samorządu komorniczego nie będą mogły prowadzić działalności gospodarczej. Obecnie samorząd ten może wykonywać taką działalność, co należy ocenić krytycznie. Komornicy sądowi są bowiem funkcjonariuszami publicznymi, a zatem ich działalność nie powinna być nastawiona na maksymalizację zysku.

Wprowadzone ma być rozwiązanie umożliwiające sądowi uchylenie rygoru natychmiastowej wykonalności w sytuacjach, gdy do wydania wyroku zaocznego doszło na skutek doręczenia odpisu pozwu na błędny adres pozwanego. Ma to służyć wyeliminowaniu sytuacji, w których przez podanie nieaktualnego adresu zamieszkania – po skutecznym wniesieniu sprzeciwu – osoba pozwana przez cały czas postępowania musiała znosić fakt, że jej mienie podlega zajęciu. Rozwiązanie to może w dużej mierze przyczynić się do poprawy sytuacji osób wykonujących działalność gospodarczą i ograniczyć przypadki polegające na „wyłudzaniu” tytułów wykonawczych przed prawomocnym rozstrzygnięciem sprawy.

Wprowadzono obowiązki pouczenia stron o przysługujących im prawach m.in. o przepisach dotyczących ograniczeń egzekucji i istocie instytucji wyjawienia majątku.

W celu usprawnienia postępowania, i w ramach ułatwień dla stron, przewidziano możliwość składania wniosków egzekucyjnych oraz skarg na czynności komorników na urzędowych formularzach, których wzór przygotuje minister sprawiedliwości.

Policja pomoże w egzekucji
Przewidziano udział policji w czynnościach egzekucyjnych – z możliwością interwencji policjanta w przypadku stwierdzenia okoliczności uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa. Komornik będzie musiał wpisać takie zastrzeżenia do protokołu, jednak ostateczna decyzja o przerwaniu czynności należeć będzie do niego.

O stwierdzeniu uchybień policja będzie musiała powiadomić właściwego prezesa sądu rejonowego.

Wprowadzony ma być przepis, zgodnie z którym w razie oczywistego naruszenia prawa, kosztami postępowania – wywołanego wniesieniem skargi na czynność komornika
– będzie można obciążyć samego komornika. Powinno to skłonić komorników do większej odpowiedzialności za podejmowane czynności.

Czynośći komornika będą nagrywane
Przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym komornik będzie utrwalał przebieg czynności egzekucyjnych poza kancelarią za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk. Rozwiązanie to zapewnieni sądowi i stronom kontrolę czynności, przy których – jak wskazuje dotychczasowa praktyka – dochodziło do sytuacji konfliktowych oraz występowało najwięcej przypadków rażącego naruszenia prawa (np. przez zajęcie ruchomości ewidentnie nie należących do dłużnika).

Zmieniono zasady prowadzenia egzekucji z ruchomości przez m.in. precyzyjne określenie katalogu ruchomości niepodlegających zajęciu. Ograniczy to arbitralność w podejmowaniu decyzji mogących pozbawić dłużnika i jego domowników przedmiotów niezbędnych w codziennej egzystencji, zasad zajęcia ruchomości oraz ich oszacowania.

Zaproponowano, aby ustawa w zasadniczej części weszła w życie 1 stycznia 2018 r.