Rzecznik Praw Obywatelskich na podstawie listów do niego skierowanych zauważył, ze sądy w całej Polsce w różny sposób naliczają zwrot kosztów obrony w sprawach karnych, w sytuacji gdy oskarżony wyznacza obrońcę z wyboru. W uzasadnieniu wniosku Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził, że praktyka sądów, zasądzających koszty obrony z wyboru na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. jest niejednolita, gdyż w orzecznictwie wykształciły się trzy sposoby stosowania tego przepisu.
Pierwszy - według stawek minimalnych wynikających z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
Drugi - na podstawie udokumentowanych wydatków z tytułu obrony – jednakże do kwoty nie przekraczającej sześciokrotnej stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości;
Trzeci sposób - w pełnej wysokości wynikającej z umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy obrońcą a klientem i należycie udokumentowanej - tj. fakturą VAT, zwykłą umową pisemną lub spisem kosztów. W związku z tymi rozbieżnościami Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Sądu Najwyższego pytanie, czy w sprawach z oskarżenia publicznego – w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia przeciwko niemu postępowania – sąd obciąża Skarb Państwa rzeczywistymi, kosztami obrony z wyboru poniesionymi przez oskarżonego.
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów 23 marca omówił podjęcia uchwały w tej sprawie.
Zwrot pełnych kosztów
- Niedopuszczalne byłoby wprowadzanie jakichkolwiek kryteriów ograniczających wysokość podlegających zwrotowi kosztów poniesionych na obronę z wyboru – twierdzi przedstawiciel RPO, Jan Malinowski.
Stwierdzenie to zostało wsparte odwołaniem się do uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 lipca 2006 r., SK 21/04, który uznał przepis art. 632 pkt 2 k.p.k, w brzmieniu sprzed nowelizacji, za niezgodny z Konstytucją.
Ponadto RPO wskazał na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z 14 listopada 2008 r., (III KK 223/08, R-OSNKW 2008, poz. 2291) A więc zasada zwrotu przez Skarb Państwa kosztów związanych z udziałem obrońcy z wyboru, przy uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania w sprawach z oskarżenia publicznego „jest bezdyskusyjna”. Podniósł, że także w piśmiennictwie prezentowany jest pogląd, iż zasada przewidziana w art. 632 pkt 2 k.p.k. nie doznaje ograniczeń, zapewniając słuszną rekompensatę niesłusznie oskarżonym.
Praktyka zasądzania przez sądy stawek minimalnych w wypadku udokumentowania kosztów obrony z wyboru niezasadnie różnicuje pozycję Skarbu Państwa i oskarżycieli prywatnych, którzy w wypadku przegranej ponoszą koszty procesu w całości.
Opinia prokuratora
Prokurator Prokuratury Generalnej, którą reprezentowała Beata Mik wniósł o odmowę podjęcia uchwały. Prokurator stwierdziła, że wniosek RPO ogranicza się do wskazania jedynie rozbieżności w stosowaniu prawa, nie spełnia wymagań przewidzianych w przepisie art. 60 § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym.
Ponieważ w myśl tego przepisu, każdy z wymienionych w nim podmiotów może wystąpić do Sądu Najwyższego z pytaniem abstrakcyjnym wtedy, gdy w orzecznictwie tego Sądu, sądów powszechnych lub sądów wojskowych ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa. Za przesłankę przedmiotową zadania takiego pytania nie może być więc uznana sama rozbieżność w orzecznictwie, wynikająca z odmiennego stosowania prawa.
SN: sześciokrotność stawki minimalnej
Sąd Najwyższy zgodził się z poglądem prokuratora. Stwierdził, że w sprawie brak przesłanek do podjęcia uchwały w trybie art. 61 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym.
Uwzględniając zalecenia zawarte w wyroku Trybunału Konstytucyjnego, ustawodawca wprowadził zasadę, że w sprawach z oskarżenia publicznego w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania, koszty procesu, ponosi Skarb Państwa. Wyjątkiem od tej zasady są przypadki samooskarżenia oraz udziału w sprawie adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika przez pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego albo inną osobę.
SN w konkluzji stwierdził, że oskarżonego i adwokata ustanowionego z wyboru łączy umowa określająca jego wynagrodzenie w granicach dopuszczalnej, szerokiej autonomii (art. 16 ust. 1 ustawy – Prawo o adwokaturze). Sąd nie może ingerować w sferę uprawnień równorzędnych podmiotów do określenia w drodze umowy ich wzajemnych zobowiązań.
Natomiast wysokość kosztów procesu zasądzanych w sprawie karnej od Skarbu Państwa lub przeciwnika procesowego na rzecz strony, której racje zostały w procesie uwzględnione, jest limitowana wysokością rzeczywiście poniesionych kosztów. Zwrot koszów – zdaniem SN - nie może przekroczyć sześciokrotności stawki minimalnej. Ponadto ustalając wysokość żądanych kosztów, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy obrońcy lub pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy zastępcy prawnego w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.
Sygnatura akt I KZP 1/11