W czwartek 25 maja br. w siedzibie Krajowej Rady Sądownictwa odbyła się konferencja p.t.  „Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości”. Konferencję otworzył przewodniczący KRS, sędzia SN Dariusz Zawistowski. Stwierdził, że z badań wynika, iż im większy udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości jest większy tym zaufanie do sądów wzrasta. Przyznał także, że obecnie udział ławników w orzekaniu jest szczątkowy.
- Ten system powinien być unowocześniony - powiedział sędzia Zawistowski. - Pojawiają się więc koncepcje utworzenia sędziów pokoju, ławy przysięgłych lub sędziów-specjalistów w wydziałach gospodarczych sądów - dodał.

Warunki w Konstytucji RP
Udział czynnika społecznego to kwestia nie tylko wizerunkowa, ale także konstytucyjna - przyznawali uczestnicy konferencji. O wymogach konstytucyjnych w tym obszarze mówił dr hab. Marcin Wiącek, Uniwersytet Warszawski Katedra Prawa Konstytucyjnego. Na pytanie, czy art. 182 Konstytucji wprowadza obowiązek ustawodawcy wprowadzenia mechanizmów udziału obywateli w wymiarze sprawiedliwości, czy to jest tylko upoważnienie, dr Więcek odpowiedział:
- Moim zdaniem z art. 182 ustawy zasadniczej wynika obowiązek wprowadzenia form udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości - podkreśli dr. Więcek. - Wprowadzenie sędziów pokoju nie byłoby złamaniem zasad konstytucyjnych - dodał.
Następnie mówca wymienił, które sprawy nie mogą być udziałem w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, bo nie są orzekaniem. Należą do tej kategorii: rejestracja stowarzyszeń,  legalizacja wyborów, nadzór orzeczniczy sprawowany przez Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny. Także orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są sądami nad prawem.
- Obecny model udziału obywateli w sprawowaniu sprawiedliwości jest niedoskonały - podsumował dr Wiącek.

Większe uspołecznienie sądów
- Uspołecznienie wymiaru sprawiedliwości nie oznacza upolitycznienia - taką tezę wygłosił sędzia Maciej Czajka z Sądu Okręgowego w Krakowie. - Obecnie politycy krytykują sądy i ta krytyka pada na podatny grunt. Dlaczego? Sądy są źle oceniane przez obywateli. Kto kształtuje świadomość? Przede wszystkim media - odpowiedział sędzia Czajka.
Z badań CBOS z marca 2017 r. wynika, że Polacy czerpią wiedzę o wymiarze sprawiedliwości przede wszystkim z telewizji, radia i prasy ( 54 proc.), a następnie - od innych osób, tj. od rodziny, znajomych ( 21 proc.), a także - z własnego doświadczenia ( 18 proc.).
- Udział czynnika społecznego w orzekaniu powinien być szerszy, gdyż gwarantuje trafniejsze wyroki, pozwala na autorefleksję sędziego zawodowego, dyscyplinuje proces, uzyskuje gwarancje sprawiedliwości w oczach stron - wymieniał sędzia Czajka.
Ponadto zaletą udziału ławników w orzekaniu jest uwiarygodnienie orzeczenia. Co więcej udział sędziów społecznych przyczynia się do popularyzacji prawa.

Plusy i minusy udziału ławników w rozprawach
Sędziowie pytani o zalety udziału ławników w rozprawach oceniają, że są oni bardziej doświadczeni niż niektórzy sędziowie, ale też przyczyniają się do opóźniania rozpatrywania spraw - dodaje sędzia Czajka.
W badaniach przeprowadzonych przez dr Adrianny Bartnik, socjologa i prawnika z  Politechniki Warszawskiej wynika, że sędziowie postrzegają udział ławników jako folklor na sali sądowej. Często stwierdzają, że ławnicy godzą w powagę sądu i nie pomagają sędziom.
- Ławnicy nie mają obowiązku pomagać sędziom, bo o tym nie ma mowy w przepisach, lecz wspólnie orzekać - komentuje wyniki badań dr Bartnik. - Wyrok zapada w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej, zaś ławnik gwarantuje większą transparentność procesów i kontakt ze społeczeństwem - dodaje dr Bartnik.

Postulaty ławników
Przewodniczący Zarządu Stowarzyszenia Krajowej Rady Sędziów Społecznych Jerzy Ząbkiewicz przedstawił postulaty środowiska adresowane do władzy. Według ławników trzeba: podwyższyć rekompensaty za udział w rozprawach, do poziomu wynagrodzeń członków SKO, rekompensatą objąć udział ławników w szkoleniach, zamienić rekompensatę na dietę, uwzględniać dojazd do sądu własnym środkiem transportu, zobowiązać  rady gmin do przeszkolenia ławników zanim zaczną pracę. Dalsze postulaty  dotyczą roli i prestiżu ( np. nadzór KRS nad ławnikami i udział ławników w obradach KRS).
Ławnicy chcą też wyeliminować z ustawy przepisu, który stanowi, że można wykluczyć ławnika za popełnienie wykroczenia ( w tym skarbowego) oraz powołać ławy przysięgłych.
Sojusznikiem sędziów społecznych okazał się prof. dr hab. Piotr Juchacz z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. - Ogólne nastawienie do ławników jest coraz lepsze, jednak w praktyce mówi się w imieniu obywateli, ale bez obywateli - powiedział prof. Juchacz. - Obywatele w państwie demokratycznym nie mogą być wyłącznie adresatami prawa, lecz jego twórcami.  Oznacza to szeroki udział obywateli w stosowaniu prawa.
Profesor skonstruował listę postulatów. Pierwszy - przywrócenie powszechnego udziału obywateli w orzekaniu  w sprawach karnych i cywilnych( sprzed reformy min. Ziobry z 2007 r.), drugi - obowiązkowe szkolenia dla ławników, trzeci - wprowadzenie kodeksu etyki sędziów społecznych, czwarty - upodmiotowienie ławników ( to są sędziowie społeczni), piąty - powinna powstać Ogólnopolska Rada Sędziów Społecznych.
Dalej prof. Juchacz wymienił udział ławników w obradach Krajowej Rady Sądownictwa. Trzeba też - zdaniem profesora - zmienić sposób wyłaniania ławników. Należy wprowadzić powszechny wybór ławników, a nie jak obecnie - przez rady gmin. Co wiecej - nie nalezy ograniczać wieku sędziów społecznych.

Wzory światowe i unijne
Na świecie rozszerza się udział prawników w orzekaniu. Przykładem jest Japonia. W ważnych sprawach karnych skład orzekający  składa się z sześciu sędziów społecznych i trzech zawodowych. Taka reforma wynikała z sondaży, wskazujących, że 80 proc. społeczeństwa jest niezadowolona z wymiaru sprawiedliwości - powiedział prof. Jacek Kurczewski z Uniwersytetu Warszawskiego.
Prof. Kurczewski zaznaczył jednak, że obecnie Ministerstwo Sprawiedliwości ani inny organ w Polsce nie pracuje nad szerszym udziałem czynnika społecznego w orzekaniu.
Zdaniem Bartosza Pilitowskiego, prezesa Zarządu Fundacji Court Watch Polska ławnicy w Polsce powinni być właściwie motywowani i tak jak w Wielkiej Brytanii nie powinni pobierać wynagrodzenia. - Proponujemy zwracać ławnikom tylko koszty dojazdu - stwierdził Pilitowski.
Z kolei socjolog dr Stanisław Burdziej z  Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przedstawił pięć form udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Obok ławników jest to obowiązująca w 50 państwach świata ława przysięgłych ( m.in.  ostatnio wprowadziły ją Hiszpania i Rosja). W USA 32 mln osób otrzymuje zaproszenie do ławy, ale 1,5 mln rocznie faktycznie orzeka. W Wielkiej Brytanii pracuje 30 tys. sędziów pokoju, którzy nie są prawnikami.
Dwie formy udziału wychodzą poza  naszą konstytucję; możliwość wybierania sędziów przez obywateli   oraz udział mediatorów.

 

Dowiedz się więcej z książki
Rzeźbienie państwa prawa. 20 lat później
  • rzetelna i aktualna wiedza
  • darmowa wysyłka od 50 zł